ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ ΚΑΙ Β´ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Αφιέρωμα στην 8η Μαϊου 1945 Τέλος Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Παράδοση Δωδεκανήσου στις Συμμαχικές Δυνάμεις και τον Ιερό Λόχο, προάγγελος της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα

Επιμέλεια: Νίκος Νικολάου - Αντώνης Αγγελής

Πέρασαν 60 χρόνια, από τις 8 Μαΐου του 1945, όταν με, την «άνευ όρων», παράδοση της Γερμανίας, τερματίστηκε κι επίσημα ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Ένας πόλεμος καταστροφικός, που προκάλεσε ανυπολόγιστες απώλειες, σε ανθρώπινες ζωές, υλικές καταστροφές, ανέτρεψε τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής και καθόρισε τη δομή του σύγχρονου κόσμου. Όμως, η 8 η Μαΐου 1945, εκτός από ημέρα μνήμης, περισυλλογής και απότισης τιμής, αποτελεί για τα Δωδεκάνησα σταθμό και ορόσημο στην ιστορική τους πορεία. Το ψυχορράγημα της χιτλερικής Γερμανίας είχε ήδη αρχίσει προ πολλού. Τον Οκτώβρη του 1944 τα γερμανικά στρατεύματα αποχωρούσαν από την Ελλάδα. Οι γερμανικές δυνάμεις που βρίσκονταν στα Δωδεκάνησα έμειναν αποκλεισμένες κι άρχισαν να εκκενώνουν τα υπόλοιπα νησιά και να συμπτύσσονται προς τη Ρόδο. Στις 25 Δεκεμβρίου 1944 οι Άγγλοι υπό τον συνταγματάρχη Άκλαντ καταλαμβάνουν τη Σύμη. Μαζί τους βρίσκονται περί τους 800 Ιερολοχίτες υπό τον συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε. Ο κλοιός ολοένα και σφίγγει. Με την υπογραφή, στις 8 Μαΐου 1945, στη Σύμη 1, του πρωτοκόλλου παράδοσης της Δωδεκανήσου, από τον αρχηγό των γερμανικών Δυνάμεων κατοχής, στρατηγό Wagener 2, στον Άγγλο αρχιστράτηγο των Δυνάμεων της Μέσης Ανατολής, Paget , στους Άγγλους, ταξίαρχο Moffat και ναύαρχο Tennant και στον Ιερό Λόχο του συνταγματάρχη Χριστόδουλου Τσιγάντε 3, αρχίζει η πρώτη φάση της απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου, προάγγελος της Ενσωμάτωσής της στη μητέρα Ελλάδα. Το απόγευμα της 8 ης Μαΐου 1945, συνήλθαν στη μεγάλη αίθουσα του ιστορικού Βενετοκλείου Γυμνασίου Ρόδου, σε Συνέλευση, πολλοί κάτοικοι της πόλης της Ρόδου, για να εκλέξουν μια Επιτροπή η οποία θα αποτελούσε το σύνδεσμο μεταξύ του λαού και των συμμαχικών δυνάμεων, που αναμένονταν την επόμενη ημέρα. Η Συνέλευση αυτή (467 πρόσωπα) εξέλεξε Επιτροπή η οποία αποτέλεσε και τον βασικό πυρήνα του πρώτου Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης, που συγκροτήθηκε από 13 συμβούλους, έγκριτα μέλη της ροδιακής κοινωνίας (από τα οποία τρεις μουσουλμάνοι), με δήμαρχο τον Αθανάσιο Καζούλλη. Για την ιστορία, αναφέρουμε τη σύνθεση του πρώτου αυτού Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου της πόλης της Ρόδου: Καζούλλης Αθανάσιος. Δήμαρχος Χατζηκωνσταντής Κων/νος, υποδήμαρχος Κωτιάδης Στέλιος, υποδήμαρχος Δημοτικοί Σύμβουλοι Τσαβαρής Ιωάννης Χαρίτος Γαβριήλ Κωνσταντινίδης Αχιλλεύς Οικονομίδης Ιωάννης Τσουβαλλάς Νικόλαος Καλαμπίχης Εμμανουήλ Παπαϊωάννου-Ζίγδης Γεώργιος Περδικάκης Γεώργιος Φώκιαλης Στέργος Σοϊχάν Αλή Χαϊδάρ Κουμανιατζή Μαχμούτ Κεμάλ Χότζας Κουτσή Ζαδέ Χουσεϊν Την επόμενη ημέρα, 9 Μαϊου 1945, αγγλικές δυνάμεις με τμήματα ινδικών ταγμάτων και άνδρες του Ιερού Λόχου αποβιβάζονται στη Ρόδο μέσα σε μια αποθεωτική υποδοχή από το λαό της πόλης και των χωριών, που κατέβηκε με ελληνικές σημαίες να υποδεχτεί τους ελευθερωτές. Το γεγονός της παράδοσης της Δωδεκανήσου, αποτύπωσαν οι ελληνικές εφημερίδες σε πρωτοσέλιδα άρθρα τους. Τα πρώτα, μάλιστα δημοσιεύματα, διατηρούσαν κάποιες επιφυλάξεις, λόγω της ρευστότητας της πολιτικής και διπλωματικής κατάστασης. Έτσι στο « Εμπρός » της 8 ης Μαϊου 1945, α.φ. 65, αναγράφεται: « Η Κρήτη και η Ρόδος κατελήφθησαν υπό ναυτικών ελληνοαγγλικών δυνάμεων». Μια ανεπιβεβαίωτη πληροφορία. Την ίδια ημέρα ο « Ριζοσπάστης » γράφει: « Το τέλος του πολέμου βρίσκει την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα σκλαβωμένα;» Την επομένη, όμως, 9 Μαΐου 1945, η είδηση αναφέρεται πλέον ως τετελεσμένο γεγονός. Έτσι στο « Ριζοσπάστη » στο φύλλο 9450, αναγράφεται: « Παραδόθηκαν οι Γερμανοί στα Δωδεκάνησα ». Και στις 11 Μαΐου 1945, α.φ. 9453, στην ίδια εφημερίδα, άρθρο με τίτλο: « Ελευθερώθηκαν τα Δωδεκάνησα και η Κρήτη. Παραδόθηκαν οι Γερμανοί ». Ο δημοσιογράφος και ιστορικός Γεώργιος Ρούσος είναι ο πρώτος που παίρνει συνέντευξη από τον Βρετανό διοικητή Άκλαντ, που δημοσιεύεται στην εφημερίδα « Εμπρός » στις 9 Μαϊου 1945. Ιδού το κείμενο της συνέντευξης. Η σημερινή Βρεταννική Διοίκησις εις τα Δωδεκάνησα «Όταν ζητούσα συνέντευξη με τον σημερινό Άγγλο διοικητή των Δωδεκανήσων, συνταγματάρχη Άκλαντ, βρισκόμουνα, είναι η αλήθεια, εμπρός σε ένα δίλημμα: ή θα περιοριζόμουν στο να σημειώσω μόνον όσα θα είχε την καλωσύνη να μου πη ο πραγματικά λαμπρός αυτός αξιωματικός, οπότε όμως η συνέντευξη θα έπαιρνε μάλλον τον χαρακτήρα δηλώσεων, ή θα αποτολμούσα να υποβάλω ερωτήσεις καθαρές και ξάστερες κι αδίστακτες, όποτε όμως πάλι φοβόμουνα ότι η συνέντευξη θα διεκόπτετο ανώμαλα. Γιατί στριφογυρίζανε μεσ' στο μυαλό μου τέτοιες ερωτήσεις, τέτοιες απορίες, που ζητούσαν λύση, τέτοια « γιατί ;» που ήθελαν απάντηση, ώστε - ομολογώ και πάλι - να διστάζω αν έστεκε κι αν ήταν σκόπιμο αυτό το μικρό τόλμημα. Πώς θα μπορούσαν να ερωτήσω τον κ. Άκλαντ για όλα εκείνα τα παράξενα που έτρεχαν να μου διηγηθούν οι Συμιακοί, οι Τηλιακοί, οι Αστυπαλιώτες, οι Καρπάθιοι; Για όλα εκείνα, τα μικροπράγματα ίσως, τα ασήμαντα, για ανθρώπους ξένους κι άσχετους, όπως βέβαια είναι οι Σύμμαχοί μας, όσον αφορά τους Δωδεκανήσιους, αλλά τόσο σημαντικά για έναν πληθυσμό που από τη ράχη του περάσανε τρεις κατακτητές, ο Τούρκος, ο Ιταλός κι ο Γερμανός! Εν τούτοις, όπως θα αντιληφθήτε, τελικώς επήρα την απόφαση να πάρω μια συνέντευξη μάλλον άχρουν και ομαλήν παρ' όλο φυσικά που με το αντίθετο ήτανε η βαθύτερη επιθυμία μου. Ο κ. Άκλαντ, είναι ένας αξιωματικός γενναίος, με πολεμική δράση λαμπρή, με ανθρωπιά και ευγένεια που σ' αιχμαλωτίζουν από την πρώτη στιγμή. Εμίλησα, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μου με πολλούς Άγγλους αξιωματικούς - επίσημα ή ανεπίσημα - αλλά με κανένα δεν ευρέθηκα, ευθύς αμέσως, στη φιλική εκείνη ατμόσφαιρα που εδημιούργησε με τα πρώτα του λόγια ο σημερινός διοικητής της Δωδεκανήσου. Το στοργικό του, προπάντων, ενδιαφέρον - μια στοργή αληθινή, ζεστή - για τα νησιά μας, με επηρέασαν ευθύς από την αρχή. Πρώτα μου διηγήθηκε το πόσο υπέφεραν οι Δωδεκανήσιοι από την πείνα κι απ' τις άλλες συνέπειες του πολέμου, εξέθεσε τις πρώτες εντυπώσεις που είχε όταν βγήκε στα νησιά με τους αξιωματικούς και τους άνδρες του, εμίλησε για αποσκελετωμένα πρόσωπα, για μάγουλα σκαμμένα από την στέρηση, για τις τραγικές κραυγές «Πεινάω! Πεινάω», που άκουε όταν πρωτόβγαινε σε κάθε ένα απ' τα μαρτυρικά νησιά. Ο ίδιος εγώ - ετόνισε - διεπίστωσα το μέγεθος της δυστυχίας που χρωστούσανε οι Δωδεκανήσιοι στους Ιταλούς. Με τους Τούρκους, τα νησιά αυτά είχανε ωρισμένες ελευθερίες και ωρισμένη ευημερία οικονομική. Αλλά η στάση των Ιταλών που προσπαθούσανε με κάθε τρόπο να ιταλοποιήσουνε τον πληθυσμό βοήθησε πολύ εις το να φύγει από τα νησιά ο πληθυσμός κι έτσι και το εμπόριο να νεκρωθεί και κάθε κίνηση προόδου να ανασταλεί. Ακόμα περισσότερο κακό έκαμαν όταν έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία κι όταν υποχρέωναν τους κατοίκους να ζητούνε την ιταλική ιθαγένεια. Ερώτησις δική μου: Έχετε σχηματίσει την εντύπωση ότι οι Ιταλοί εφέρθηκαν στα Δωδεκάνησα με βαρβαρότητα αφάνταστη; -Δεν μπορώ να πω ότι είδα τάσεις βαρβαρότητος εκ μέρους της ιταλικής διοικήσεως. Τα όσα έκαναν ήταν συνέπεια της πολιτικής των που απέβλεπε εις το να ιταλοποιήσουν τον λαό. Νομίζω ότι βαρβαρότητες έκαναν και κάνουν στα νησιά οι Γερμανοί και οι φασίστες Ιταλοί, που συνεργάζονται τώρα μαζί τους. Η απάντησις και με ξενίζει και με ερεθίζει ελαφρώς. Του εξιστορώ λίγα από τα μαρτύρια των Δωδεκανησίων, με ονόματα, με ημερομηνίες, με λεπτομέρειες - είναι έργα πολιτισμένων κατακτητών αυτά; -Όχι! Απαντά ο κ. Άκλαντ, βάζοντας σ' αυτό το «όχι» όλη την αντρίκια τιμιότητα ενός πολεμιστή. Έχετε δίκιο! Οι Ιταλοί εφέρθησαν στους Δωδεκανήσιους ως προς λαό υποδεέστερο από απόψεως πολιτισμού ενώ εγώ είδα και ένοιωσα καλά ότι ο πολιτισμός των νησιών αυτών στέκεται πολύ πολύ ψηλά. Εν συνεχεία ο κ. Άκλαντ, μου εξηγεί τα της οργανώσεως της βρεταννικής διοικήσεως των Δωδεκανήσων, αλλά περιπλέκομαι σε τέτοιο δαίδαλο, ώστε και τώρα ακόμα που συμβουλεύομαι με προσοχή τις λεπτομερείς σημειώσεις που είχα κρατήσει, δεν μπορώ να βγάλω θετικό συμπέρασμα όσον αφορά το πού αρχίζει η πολιτική και πού τελειώνει η στρατιωτική συμμαχική διοίκησις της Δωδεκανήσου. Κατόπιν μου εκθέτει τις προσπάθειες που κάνει η βρεταννική διοίκησις για τον επισιτισμό του πληθυσμού και την εν γένει του περίθαλψη κι εδώ πρέπει να σημειώσω ότι, όπως διεπίστωσα κι εγώ ο ίδιος, οι προσπάθειες αυτές και γίνονται με αγάπη και ενδιαφέρον για τον πληθυσμό και έχουνε αποτελέσματα θαυμάσια. Ακούω τον απολογισμό αυτόν και αισθάνομαι, σαν Έλληνας, σαν άνθρωπος, την υποχρέωση να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον κ. Άκλαντ για όλους τους κόπους του και τις θυσίες της χώρας του. Κι όμως, την ίδια ώρα δεν μπορώ να βγάλω απ' το μυαλό μου τα παράπονα του πληθυσμού. Γιατί ο πληθυσμός έχει κάποια παράπονα όχι βέβαια με τη μεγάλη σύμμαχό μας, αλλά με ωρισμένους - όχι λίγους δε - από τους εκπροσώπους της». Στο βιβλίο του Μητροπολίτου Καρπάθου-Κάσου Αποστόλου Παπαϊωάννου, με τίτλο « Το Χρονικόν Της Ιταλοκρατίας », 1973, περιέχεται στο τρίτο μέρος του, όλο το χρονικό της απελευθέρωσης και της Αγγλικής κατοχής, που άρχιζε από τις 9 Μαΐου του 1945. Ας δούμε μερικά αποσπάσματα από το κεφάλαιο αυτό. «. Η ανακωχή μας έφερε την ποθητήν ημέραν που ανοίγει για μας, μια νέα ζωή. Δεν αναγεννώμεθα απλώς, μπορεί να πη κανείς ότι γεννώμεθα. Διότι από της ημέρας αυτής σπούμε το κέλυφος που μας κρατούσε στα σκοτεινά, όπως το πουλάκι και αντικρύζουμε τον ήλιο, τη ζωή, τη χαρά της ζωής, γιατί η προηγούμενη ζωή δεν είχε για μας, γλυκάδες και λουλούδια δεν είχ' η άνοιξη χαρές και τα πουλιά τραγούδια. Οι χρόνοι έφευγαν σκοτεινοί.» «.Την Τετάρτην 9 ην τρέχοντος, η αγωνία του κόσμου είχε κορυφωθεί. Ανεμένοντο οι Άγγλοι αξιωματικοί για να κανονίσουν τας λεπτομερείας της παραδόσεως. Πότε έρχονται; φαίνονται τα πλοία; Έφθασαν; Από το πρωί ήρχισεν ο κόσμος να συγκεντρώνεται στο Γυμνάσιο. Εν τω μεταξύ, μερικοί νέοι, μη υπομένοντες πια την αγωνίαν και αβεβαιότητα, ανεπέτασαν την γαλανόλευκον στον ιστόν του Βενετοκλείου. Ήτο η πρώτη σημαία που υψώνετο στη Ρόδο. Το πλήθος, με δάκρυα στα μάτια, εχαιρέτισε το Εθνικό μας σύμβολο, ψάλλοντας το «Σε γνωρίζω από την κόψη». Στιγμή ιερά.Πέρασαν από μπροστά μας, σαν σε κινηματογραφική ταινία τα περασμένα χρόνια. Τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς. Μας ήλθαν στο νου οι στίχοι του ποιητή «ώ πως αλλάζουν οι καιροί, στον κόσμον εδώ κάτω.» Σε λίγο κωδωνοκρουσίες ήγγειλαν την άφιξη των Άγγλων. Για μια στιγμή σύγχυση, αταξία. Κατόπιν συνήλθαμε, τρίψαμε τα μάτια μας και αφού βεβαιωθήκαμε ότι δεν ήταν όνειρο, αλλά πραγματικότης, ξεκινήσαμε. Προηγείτο η νεολαία με σημαίες Ελληνικές και Αγγλικές, λάβαρα και πινακίδες. Μπροστά είχε μια τεράστια ταινία με την Επιγραφή «Ζήτω η Ένωσις». Το πλήθος όταν έφθασε στο Στάδιο, εθεώρησε καλό να μπη μέσα και να το βαπτίση « Στάδιο Διαγόρα ». Με την ίδια παράταξη το πλήθος, ψάλλοντας, συνέχισε το δρόμο του προς το ξενοδοχείο των Ρόδων, όπου είχαν καταλύσει οι Άγγλοι αξιωματικοί, με επικεφαλής το συνταγματάρχη Άκλαντ και όπου, ήδη, είχε μεταβή όπως φέρη τον εγκάρδιον χαιρετισμό του δωδεκανησιακού λαού ο πανοσιολογιότατος Πρωτοσύγκελλος. Ο Πρωτοσύγκελλος εγένετο φιλοφρόνως δεκτός υπό του Άγγλου συνταγματάρχου, τον οποίον είχε την τιμήν να γνωρίσει κατά την μετάβασίν του εις Σύμην και προσεφώνησεν αυτόν, επί παρουσία και των λοιπών αξιωματικών, ως έπετα: « Εξοχώτατε , μετά δακρύων χαράς και συγκινήσεως χαιρετίζομεν την έλευσιν των φιλτάτων Συμμάχων ημών Άγγλων, ως ελευθερωτών. Μας ελευθερώνετε από μίαν μακροτάτην και στυγεράν δουλείαν, η οποία επεχείρησε, δια μιας αυθαιρέτου και τυραννικής πολιτικής, την Εθνικήν και ψυχικήν μεταστροφήν μας, επισείσασα καθ΄ημών τα εκατομμύρια των λογχών της. Ημείς όμως, πιστοί εις τας παραδόσεις και τα ιδεώδη της φυλής μας, εξήλθομεν νικηταί εκ του ανίσου αυτού αγώνος, δια να αποδειχθή ακόμη μίαν φοράν, η αδιαμφισβήτητος υπεροχή του πνεύματος επί της ύλης. Με την ψυχήν πλημμυρισμένην από αισθήματα εθνικής υπερηφανείας, χαιρετίζομεν τα συμμαχικά όπλα αλαλάζοντες: Ζήτω η Μεγάλη Βρετανία, Ζήτω το Έθνος, Ζήτω η Ένωσις ». Εις αυτά απήντησε η Α. Εξοχότης, ευχαριστήσας τον Λαόν δια τα αισθήματα ευγνωμοσύνης και συγχαρείς δια το ακμαίον και αμείωτον του εθνικού φρονήματός του, ειπών, μεταξύ άλλων: « Σήμερον είναι δι' όλους μας εορτή. Εκτιμώ το φρόνημά σας και παρακαλώ όπως διαλυθήτε, ίνα διακανονίσω μετά του εχθρού τας εκκρεμότητάς μας ». Κατά παράκλησιν του διοικητού ο Πρωτοσύγκελλος, μετά του κ. Αθανασίου Καζούλλη, ανήλθεν εις τον εξώστην του ξενοδοχείου των Ρόδων και εκείθεν συνέστησαν εις τον αλαλάζοντα ελληνικόν λαόν, πρωτευούσης και υπαίθρου, να εκπληρώσουν την επιθυμίαν του, επιστρέφοντες εις τας ενορίας και τα χωρία των. Άπαντες συνεμορφώθησαν. Εκ του ξενοδοχείου των Ρόδων, ο λαός κατηυθύνθη προς την πλατείαν της Ελευθερίας - το όνομα αυτό επρότεινε να δοθή εις την πλατείαν Italo Balbo μέλος της νεολαίας - όπου από των βαθμίδων ωμίλησαν διάφοροι ρήτορες εξυμνήσαντες το μεγαλείον της ημέρας. Εκείθεν, κατά γενικήν επιθυμίαν, κατηυθύνθησαν προς το τέως Προξενείον, όπου υψώθη η κυανόλευκος και από του εξώστου του οποίου ωμίλησεν ο κ. Γεώργιος Παπαϊωάννου. Καθ' όλην την ημέραν, αι πλατείαι, οι εξώσται, τα παράθυρα, έπλεον εις τα εθνικά χρώματα και η ατμόσφαιρα εδονείτο από τα εθνικά άσματα Η 9 η Μαΐου, θα μείνη βαθειά χαραγμένη στη ψυχή των Δωδεκανησίων: « Είναι η ημέρα της Ελευθερίας ». Στις 10 Μαΐου, έφθασε στη Ρόδο ο συνταγματάρχης Χριστόδουλος Τσιγάντες , διοικητής του Ιερού Λόχου, ο οποίος στη συνέχεια, διορίσθηκε Αρχηγός της Ελληνικής Στρατιωτικής Αποστολής. Τις επόμενες ημέρες η είδηση που κυριαρχεί στις ελληνικές εφημερίδες είναι η επικείμενη επίσκεψη του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Δαμασκηνού, Αντιβασιλέα των Ελλήνων, στην ελεύθερη Ρόδο και στα Δωδεκάνησα. Έτσι ο « Ριζοσπάστης », στις 12 Μαΐου 1945, α.φ. 9454, γράφει : «Ο Αντιβασιλέας πιθανότατα να αναγγείλει την Ένωση των Δωδεκανησίων. Φεύγει σήμερα για τη Ρόδο». Το « Εμπρός » στις 15 Μαΐου 1945, α.φ. 70, δημοσιεύει φωτογραφία του Αντιβασιλέα στο θρυλικό «Αβέρωφ», λίγο πριν αναχωρήσει για το ιστορικό του ταξίδι στη Ρόδο. Πράγματι, στις 15 Μαΐου 1945, ο λαός τη Ρόδου υποδέχεται με άκρατο ενθουσιασμό τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος, αντιβασιλέα Δαμασκηνό 4, που φτάνει στη Ρόδο με το θρυλικό καταδρομικό "Αβέρωφ", που αγκυροβόλησε στον έναντι του πύργου του Αγίου Νικολάου λιμένα, πρώτος Έλληνας αρχηγός που επισκέπτεται τα ελεύθερα πια Δωδεκάνησα. Ο πληθυσμός, μέσα σε φρενίτιδα ενθουσιασμού, υποδέχεται τον Έλληνα αντιβασιλέα, εκπρόσωπο της ελληνικής πατρίδας, θεωρώντας τον ως τον προπομπό και προάγγελο της οριστικής ένωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Επί του «Αβέρωφ» ανήλθε ο διοικητής του Ιερού Λόχου Χρ. Τσιγάντες, ο οποίος συνόδευσε τον Αντιβασιλέα με την ακολουθία του στην αποβάθρα, στο λιμάνι του Μανδρακίου. Εκεί τον υποδέχθηκε ο Μητροπολίτης Απόστολος με τον ιερό κλήρο, η Λαϊκή Επιτροπή και πλήθη λαού της πόλης και των χωριών τα οποία παραληρούσαν από ενθουσιασμό και ζητωκραυγές υπέρ της Ελλάδος και της Ενώσεως. Από το Μανδράκι η πομπή κατευθύνθηκε προς το μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, στην είσοδο του οποίου τον υποδέχθηκε γονυκλινής ο Μητροπολίτης Απόστολος, με την αρχιερατική του στολή. Ακολούθησε πανηγυρική Δοξολογία μετά το πέρας της οποίας προσφώνησε τον Αντιβασιλέα ο Μητροπολίτης Απόστολος και ομίλησαν οι Ιωάννης Καζούλλης και Σκεύος Ζερβός. Η προσφώνηση του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου Ρόδου Αποστόλου Τρύφωνος κατά την δοξολογία, επί τη απελευθερώσει (Το κείμενο δημοσιεύεται στο ίδιο θρησκευτικό περιοδικό « Αναγέννησις » στα τεύχη 35 και 36 της 2ας Ιουνίου και 9 ης Ιουνίου 1945, αντίστοιχα). Μακαριώτατε, Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου. Ευγενείς αντιπρόσωποι των ενδόξων νικητών, ως ωραίοι οι πόδες των ευαγγελιζομένων την ειρήνην. Αγαπητά μου τέκνα, Αύτη η ημέρα ήν εποίησεν ο Κύριος αγαλλιασώμεθα και ευφρανθώμεν εν αυτή. Ότε προ 32 ακριβώς ετών, την 1 ην Απριλίου 1914, Μεγάλην Τρίτην, ανέβην δια πρώτην φοράν τας βαθμίδας του Ιερού Θρόνου της αγιωτάτης Μητροπόλεως Ρόδου, την ενθρονιστήριόν μου προσφώνησιν κατέκλειον, ως θα ενθυμώνται ίσως τινές των τότε παρευρεθέντων, δια των εξής: Είθε η Θεία χάρις η την ποίμανσιν του Χριστωνύμου τούτου λαού εμπιστευθείσα εις την εμήν Ελαχιστότητα, να αξιώση να ίδω και την εκπλήρωσιν των προαιωνίων Πόθων αυτού, ευλογών και καθαγιάζων δια των ευχών της Εκκλησίας την πλήρη αυτού Εθνικήν Αποκατάστασιν. Την περιπόθητον ταύτην ημέραν ενομίσαμεν επιστάσαν κατά το 1919 ότε οι τότε Νικηταί, μεταξύ των οποίων συγκατελέγετο τότε και η κατέχουσα την Ρόδον, διεκήρυξαν το δόγμα της Αυτοδιαθέσεως των λαών, εις το οποίον πιστεύσαντες και ημείς ηγήθημεν της γνωστής κινήσεως, ής σκοπός ήτο η δια Συλλαλητηρίων και δημοψηφισμάτων διαδήλωσις του παγκοίνου φρονήματος του λαού των ημετέρων Νήσων, όπως ενωθή μετά της Μητρός αυτού Ελλάδος. Δυστυχώς η καθαρώς ιδεολογική μας εκείνη κίνησις κατεπνίγη εν τω αθώω αίματι του αειμνήστου Παπαλουκά και της καλής οικοδεσποίνης Ανθούλας Ζερβού και εν τη σειρά όλη βιαιοπραγιών, ήτις απέληξεν εις την εμήν εξορίαν εις Πάτμον και Κωνσταντινούπολιν. Φαίνεται ότι αι αμαρτίαι μας δεν είχον ακόμη εξιλεωθεί και έπρεπε να δοκιμάσωμεν τα αγαθά της νέας τάξεως, ήν ο Φασισμός και ο Ναζισμός υπέσχοντο εις την ανθρωπότητα και η οποία τίποτε άλλο δεν ήτο ει μη η κατάπνιξις πάσης Ελευθερίας των ατόμων και των λαών. Και επίομεν ημείς πρώτοι το πικρόν τούτο ποτήριον, μέχρι τρυγός, εν διωγμώ πρωτοφανεί εν τη Ιστορία κατά της Θρησκείας, της Εθνότητος, της γλώσσης, των οικογενειακών μας θεσμών και παντός ό,τι ο άνθρωπος τιμά και γεραίρει. Θα μοι επιτραπή να μην αναφέρω λεπτομερείας των χυδαιοτήτων και μικροτήτων τούτων, όπως μη μειώσω την χαράν της Ημέρας ταύτης αναμιγνύς εις αυτήν τόσον θλιβεράς αναμνήσεις. Το αυτό δε συνιστώ και εις υμάς, αγαπητά μου τέκνα. Η εκδίκησις είναι ένα αίσθημα ταπεινόν και μάλιστα όταν γίνεται προς αδυνάτους. Οι Γάλλοι έχουν δώσει εις αυτήν ονομασίαν πολύ χαρακτηριστικήν. Την λέγουν λάκτισμα του όνου. Ας αφήσωμεν τας μικρότητας ταύτας εις άλλους οι οποίοι εν τη εθνική των Ιστορία δεν έχουσιν ούτε Περικλείς, ούτε Πλάτωνας και Αριστοτέλεις και Μεγάλους Αλεξάνδρους, ούτε Γλάδστωνας και Κάνινγκ και Πιτ και Ουέλλυγκτων και Τσώρτσιλ. Ημείς, ας μείνωμεν απόγονοι και μαθηταί των μεγάλων τούτων πνευμάτων, τα οποία εδίδαξαν δια του λόγου και του παραδείγμάτος των την αληθινήν ψυχικήν και πνευματικήν ευγένειαν. Άλλωστε ας μη λησμονώμεν ότι σήμερον δίδομεν εξετάσεις του Πολιτισμού μας εις τας οποίας πρέπει, είναι απόλυτος ανάγκη να επιτύχωμεν , διότι ο βαθμός τον οποίον θα λάβωμεν κατά πολύ θα βαρύνη δια το μέλλον μας. Δια τούτο όλους τους λόγους και όλας τας πράξεις μας ας διέπη η φρόνησις και μόνον η φρόνησις. Δοξάζοντες τον Ύψιστον και ευγνωμονούντες τα Σύμμαχα Έθνη, τα οποία μάς εχάρισαν το μέγα τούτο δώρον της Ελευθερίας, ας απολαύσωμεν με χαράν ανόθευτον, με χαράν πλήρη και δεδοξασμένην το μέγα γεγονός της απελευθερώσεώς μας, το οποίον γενεαί γενεών ωνειροπόλησαν χωρίς να το απολαύσωσι. Και απήλθον εκ του κόσμου τούτου συντετριμμένοι, διότι τους έπνιγεν η ατμόσφαιρα της δουλείας και διότι τριγύρω των όλα ήσαν σιωπηλά «γιατί τά σκιαζεν η φοβέρα και τα πλάκων' η σκλαβιά». Ας παραδώσωμεν εις το αιώνιον ανάθεμα της Ιστορίας τους μικρανθρώπους εκείνους, οίτινες την υλικήν των δύναμιν, αντί να χρησιμοποιήσωσιν επ' ωφελεία των συνανθρώπων των και του Πολιτισμού, την μετεχειρίσθησαν προς εξευτελισμόν αυτής της ανθρωπίνης φύσεως δια των έργων των, καταδεικνύοντες ότι, καίτοι έλεγον εαυτούς πεπολιτισμένους και είχον αξιώσεις ηγεσίας εν τω πολιτισμώ, εν τη πραγματικότητι η μέθη του εγωϊσμού και του σωβινισμού των τους υποβίβαζεν εις επίπεδα πολλάκις ταπεινότερα και αυτών των αγρίων θηρίων και των κτηνών. Επί τέλους τα βάσανά μας ετελείωσαν. Ο καλός Θεός μας, ο τοις υπερηφάνοις αντιταττόμενος, τοις ταπεινοίς δε και επιεικέσι την χάριν αυτού υπερεκπερισσού παρεχόμενος, αυτός ανέλαβε να τιμωρήση τους μεγαλαύχους καυχηματίας και εν ριπή οφθαλμού, ως σκεύη κεραμέως, να συντρίψη και εκμηδενήση τελείως τας μυριάδας των λεγεώνων άς επί σειράν ετών εξεγύμναζον και ητοίμαζον να εξαπολύσωσι κατά της φιλησύχου και ανυπόπτου ανθρωπότητος. Εμοί εκδίκησις εγώ ανταποδώσω, λέγει Κύριος. Και ως όργανα της εκδικήσεώς του εξέλεξε τα ευγενέστερα και μάλλον προηγμένα εν τω Χριστιανικώ πολιτισμώ Έθνη ίνα επαληθεύση άπαξ έτι το Λεβιτικόν «Μη πεποίθατε επ' άρχοντας επί υιούς ανθρώπων, οίς ουκ έστι σωτηρία». Και η κατασύντριψις αυτών υπήρχε τόσον πλήρης, ώστε αυτοί οι ίδιοι να παραδοθώσιν άνευ όρων εις το έλεος των Νικητών, πράγμα μοναδικόν εν τη Ιστορία. Η ολοκληρωτική αύτη κατασύντριψις των Δυνάμεων του Σκότους και της τυραννίας, εσήμανε την απελευθέρωσιν όλων των υποδούλων Λαών και συνεπώς και της ημετέρας πολυπαθούς πατρίδος. Μάρτυρες αψευδείς του μεγάλου τούτου κοσμοϊστορικού γεγονότος, η εν μέσω ημών παρουσία της Α. Μακαριότητος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Αντιβασιλέως της Μητρός Ελλάδος, ως και των ευγενών Αντιπροσώπων των Νικητών. Οι ένσαρκοι ούτοι Άγγελοι του Θεού του Φωτός και της Ελευθερίας, δια τούτον τον σκοπόν μάς επεσκέφθησαν, δια να μας πληροφορήσωσιν επισήμως ότι τα βάσανά μας ετελείωσαν, ότι αι αμαρτίαι μας εξιλεώθησαν, ότι τα δεσμά της πολυχρονίου δουλείας μας εθραύσθησαν και ότι η πολυπαθής Πατρίς μας, η ιστορική Ρόδος και όλη η Δωδεκάνησος, εξεκαθαρίσθη πλέον από τα συχαμερά ερπετά, τα οποία επί τόσους αιώνας, υπό το όνομα των κατακτητών, εμόλυναν την ατμόσφαιράν της, δια της δυσώδους πνοής των και απεμύζων το αίμα και τον έντιμον ιδρώτα των Σκλάβων τέκνων της. Εγείρου λοιπόν εις την υποδοχήν των Ελευθερωτών σου, Ρόδος η δαφνοστεφανωμένη . Εγείρου η ένδοξος βασιλίς της Δωδεκανήσου, εγείρου . Προσκάλεσε δε και τας άλλας δώδεκα αδελφάς σου αίτινες πάντοτε κατά το μάλλον και ήττον συνεμερίσθησαν τας τύχας σου. Και στήσατε Χορόν Πανηγυρικόν , όπως συνεορτάσητε και συμπανηγυρίσητε την σημερινή ημέραν, την οποίαν δια σάς εποίησεν ο Κύριος. Υποδεχθήτε και στεφανώσατε με τα αμάραντα άνθη της ευγνωμοσύνης σας τον Γεραρόν πρωθιεράρχην και δεδοξασμένον Αντιβασιλέα της Μητρός Ελλάδος, Όστις ιδιαιτέραν προς ημάς στοργήν επιδεικνύμενος, ηυδόκησεν αυτοπροσώπως να μας φέρη το πανευφρόσυνον άγγελμα. Ράνατε με τα εύοσμα ρόδα των παλμών της ευγνωμονούσης καρδίας σας τους δαφνοστεφανωμένους Νικητάς. Είναι τα βασιλόπουλα των παραμυθιών μας, τα οποία εσκότωσαν το θηρίον της τυραννίας και της σκλαβιάς, εις το οποίον εθυσιάζαμεν τα παιδιά μας. Είναι οι Άγγελοι που έστειλεν ο καλός Θεός μας δια να αναστήσουν τον μαρμαρωμένον βασιληά και να ξεχώσουν τον παπά, που άφησεν ημιτελή την λειτουργίαν του. Εγερθήτε Ρόδος, Κως και η λοιπή πλειάς των Δωδεκανήσων, να συνεχίσητε την ημιτελή λειτουργίαν σας εις τον πολιτισμόν της ανθρωπότητος, παρέχουσαι την πολύτιμον συμβολήν σας εις τα Γράμματα, τας Επιστήμας, τας Τέχνας και παν ό,τι τιμά και γεραίρει η λογική και διανοουμένη ανθρωπίνη φύσις. Δώσατε και πάλιν εις την ανθρωπότητα νέους Ιπποκράτας, Απελλείς, Πρωτογένεις, Χάρητας, Απολλωνίους, Τιμοκρέοντας, Αγησάνδρους, Πολυδώρους, Αθηνοδώρους και Ταυρίσκους. Παραδώσατε εις τον θαυμασμόν των καλλιτεχνικών πνευμάτων νέους Κολοσσούς και Λαοοκόοντας και Φαρνεσίους Ταύρους και τα 3.000 των αγαλμάτων τα οποία κατεκόσμουν τας πλατείας και τας δημοσίους οικοδομάς σας. Εγερθήτε να καταλάβητε και πάλιν την θέσιν σας μεταξύ των πρωτοπόρων σκαπανέων του Πολιτισμού, ήτις μένει κενή από 19 όλων αιώνων, αφ΄ ότου δηλαδή η Ρωμαϊκή αγνωμοσύνη, λησμονήσασα ό,τι σας ώφειλε δια την συνεισφοράν σας εις την ίδρυσιν της κοσμοκρατορίας της, από Συμμάχους και Συνεργάτας σας υπεβίβασεν εις υπηκόους και δούλους, διότι έκτοτε μικρά μόνο διαλείμματα ελευθερίας και αυθυπαρξίας εδοκιμάσατε, εις ξένους το πλείστον δουλεύουσαι ζυγούς και υπό ξένους τελούσαι κατακτητάς, διότι λόγων των κλιματολογικών και τοπικών θελγήτρων κάθε νέος κατακτητής τίτλον ιδιαιτέρας δόξης έθεώρει την κατάκτησίν σας και ως είναι ευνόητον υπό ξένους Κυρίους, ων οι μεν των δε βαναυσώτεροι και αγριώτεροι, διανοητική πρόοδος και ανάπτυξις είναι τι το όλως ανέφικτον. Και τώρα αγαπητά μου τέκνα, ότε οι προαιώνιοι πόθοι μας εξεπληρώθησαν και αναπνέομεν τη ζείδωρον αύραν της ελευθερίας, ας στρέψωμεν ευγνώμονα την ψυχήν και την καρδίαν μας προς τους δοτήρας του μεγάλου τούτου αγαθού. Και πρώτον, ας ευχαριστήσωμεν τον πανάγαθον Θεόν, διότι πάσα δόσις, αγαθή και παν δώρημα τέλειον παρ' Αυτού εστί καταβαίνον. Έπειτα ας διατρανώσωμεν την ευγνωμοσύνην μας προς τα Φιλελεύθερα Σύμμαχα Έθνη, διαβεβαιούντες αυτά ότι η ευγνωμοσύνη μας αύτη θα παραμείνη αιωνία, μεταδιδομένη από γενεάς εις γενεάν. Ας τιμήσωμεν δεόντως τους μεγάλους νεκρούς οίτινες δια του τιμίου αίματός των εξηγόρασαν την Νίκην, ήτις μας έδωκεν την Ελευθερίαν μας. Προς δε τους ενώπιον ημών γενναίους αγωνιστάς, τα τέκνα ταύτα της Νίκης και της Δόξης, τους αμεσωτέρους τούτους κομιστάς της Ελευθερίας μας, πώς θα αποδείξωμεν την αγάπην και την ευγνωμοσύνην μας. Αι ευγενείς παραδόσεις της Φυλής μας και η περιύμνητος ελληνική φιλοξενία ας μας οδηγήσωσιν εν τω σημείω τούτω και αδελφωμένοι εις μίαν ψυχήν και μίαν καρδίαν, ας αναφωνήσωμεν. Ζήτω η Ελευθερία, Ζήτω ο αληθής Πολιτισμός και τα αληθώς πεπολιτισμένα Σύμμαχα Έθνη, Ζήτω ο δαφνοστεφής αυτώ Στρατώ, ο ακοίμητος της Ελευθερίας φρουρός, Ζήτω η Α,Μ. ο Αντιβασιλεύς της Μητρός Ελλάδος, Ζήτω το Έθνος. Μετά το πέρας της Δοξολογίας, από εξέδρα, που για την ημέρα εκείνη, κατασκευάστηκε στην πλατεία της Μητροπόλεως, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, διακοπτόμενος συνεχώς από ιαχές, ζητωκραυγές και επευφημίες του συγκεντρωμένου πλήθους, απηύθυνε τον παρακάτω συγκινητικό λόγο, το κείμενο του οποίου αναγράφεται στο θρησκευτικό περιοδικό « Αναγέννησις », αρ. 34 της 21 ης Μαΐου 1945 : Λόγος του Αντιβασιλέα Δαμασκηνού προς τον δωδεκανησιακό λαό την 15 η Μαΐου 1945. « Ευλογώ το όνομα του Κυρίου εκ βαθέων ψυχής ότι εν τη απείρω ευδοκία Αυτού, επεφύλαξέ μοι τον υψηλόν κλήρον να έλθω σήμερον εις την ωραίαν πόλιν της Ρόδου, την ένδοξον μητρόπολιν της Ελευθέρας Ελληνικής Δωδεκανήσου, Απόστολος των δικαίων βουλών Αυτού και κήρυξ των νέων ελπίδων του Έθνους. Ήλθον εδώ για να φέρω με ανέκφραστον αγαλλίασιν, αλλά και βαθυτάτην συγκίνησιν, προς τα ηρωικά της τέκνα, τον πρώτον εγκάρδιον ασπασμόν της Μητρός Ελλάδος. Το κακόν όνειρον, το οποίον διήρκεσεν επί τόσους μακρούς αιώνας, διελύθη με τας πρώτας μελιχράς ακτίνας του λυκαυγούς της Ελευθερίας. Ο βαρύς εφιάλτης της δουλείας διεσκεδάσθη εις την πρώτην αβράν θωπείαν της Νίκης χάριν της οποίας ηγωνίσθησαν τα Ηνωμένα Έθνη και προσέφερεν εαυτήν ολοκαύτωμα η Ελλάς. Την ημέραν αυτήν της χαράς και της πανηγύρεως σύμπαν το Ελληνικόν έχει εστραμμένο το βλέμμα και την καρδίαν προς την περιφανή αυτήν πόλιν, εις την οποίαν τελείται την στιγμήν αυτήν μία έξοχος εθνική μυσταγωγία. Τα Έθνη υφίστανται τας δοκιμασίας και αντιμετωπίζουν με καρτερίαν τας θυσίας δια να χαρούν βαθύτερα, αλλά και χωρίς μνησικακίας, τας μεγάλας στιγμάς της ζωής και της ιστορίας των. Θα αρχίσει μία περίοδος γονίμου εργασίας, κατά την οποίαν το ελληνικόν κράτος, ενισχυόμενον με εύρωστον διάθεσιν του δωδεκανησιακού τμήματος, θα επιδιώξη την εθνικήν του ολοκλήρωσιν και οργάνωσιν της κοινωνικής ευημερίας του. Διότι η Ελλάς δεν έχει φιλοδοξίαν άλλην παρά μόνον να επιτύχη την επικύρωσιν των αναμφισβήτων και απαραγράπτων εθνικών της δικαίων κατά λόγον δικαιοσύνης και να συνεργασθή με όλας της τας δυνάμεις δια την επικράτησιν αληθούς ηθικής τάξεως εις τον κόσμον. Το σημερινόν προσκύνημά μου εις την πόλιν της Ρόδου, είναι η επίσημος επισφράγισις των ακαταλύτων ψυχικών και πνευματικών δεσμών, μεταξύ της ελληνικής Δωδεκανήσου και του ελευθέρου ελληνικού κράτους. Υποκλίνομαι μετά σεβασμού ενώπιον της μνήμης των ηρώων, οι οποίοι εθυσιάσθησαν δια να έλθη η πανέορτος αυτή ημέρα και απονέμω τον δίκαιον έπαινον εις πάντας τους Δωδεκανησίους, διότι πάντες εκράτησαν υψηλά την σημαίαν των εθνικών πόθων της Δωδεκανήσου. Το Πανελλήνιον ας ευφρανθή, η Δωδεκάνησος είναι ελευθέρα και Ελληνική. Δύναται να αναμένη με ακλόνητον εμπιστοσύνην και την τυπικήν διαβεβαίωσιν των Μεγάλων μας Συμμάχων δια την επάνοδόν της εις την αγκάλην της Μητρός της. Διότι η επίσημος αυτή αναγνώρισις με την βοήθειαν του Παντοδυνάμου θα έλθη ασφαλώς, θα έλθη αφεύκτως. Χριστός Ανέστη. Ζήτω το Έθνος Ζήτω η Δωδεκάνησος Ζήτωσαν οι Σύμμαχοι Πριν από το γεύμα το οποίο παρέθεσε στην εξοχική του κατοικία στα Τριάντα (Ιαλυσός) ο Μητροπολίτης Απόστολος, ο Αντιβασιλέας Δαμασκηνός παρασημοφόρησε τον Βρετανό αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής Bernard Paget , με το παράσημο του Γεωργίου Α' μετά ξιφών, κατά δε την προσφώνησή του, εξήρε το γεγονός ότι ο τιμώμενος στρατηγός είναι εγγονός του στρατάρχη Τζώρτζ, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό των Ελλήνων κατά την επανάσταση του 1821. Τον Αντιβασιλέα προσφώνησε εκ μέρους της νεολαίας, ο δικηγόρος Εμμανουήλ Παπαϊωάννου: « Η νεολαία της Ρόδου, η οποία εκράτησεν υψηλά την σημαίαν των Εθνικών και Θρησκευτικών μας παραδόσεων, η οποία επρωτοστάτησεν εις τον παθητικόν αγώνα κατά των πιέσεων και της αυθαιρεσίας, της οποίας επίλεκτα μέλη προσέφεραν το αίμα των εις τον βωμόν της ελευθερίας, υποδέχεται την Υμετέραν Μακαριότητα με αισθήματα ευγνωμοσύνης και ευλαβείας και Σας απευθύνει το «Καλώς ήλθατε ». Την επόμενη μέρα, 16 Μαΐου, γίνονται στη Ρόδο, τα αποκαλυπτήρια του δρόμου που και σήμερα φέρει το όνομα " οδός Αντιβασιλέως Δαμασκηνού " στη θέση της ιταλικής ονομασίας " Via Arnaldo Mussolini ", που είχε δοθεί προς τιμήν του αδελφού του Ιταλού δικτάτορα. Μια ακόμα ονομασία που δόθηκε για να τιμηθεί το ιστορικό αυτό γεγονός ήταν η ονομασία "οδός 9 ης Μαΐου 1945", που όμως λίγους μήνες μετά, μετονομάστηκε σε "οδό Βασιλόπαιδος Μαρίας" , σημερινή "οδός Ηρώων Πολυτεχνείου". Ακόμα το Δημοτικό Συμβούλιο Ρόδου, με δήμαρχο τον Αθανάσιο Καζούλλη, ονόμασε την πλατεία μπροστά στο δημαρχείο " πλατεία Ελευθερίας " για να τιμήσει την επέτειο αλλά και για να διατρανώσει την πίστη και την αποφασιστικότητα του δωδεκανησιακού λαού, πως η ελευθερία ήλθε και θα παραμείνει για πάντα στα μαρτυρικά Δωδεκάνησα. Και πάλι ο ελληνικός τύπος καλύπτει το ιστορικό αυτό γεγονός. Και συγκεκριμένα το « Εμπρός » σε άρθρο του στις 16 Μαΐου 1945, γράφει : « Γονατιστοί και κλαίοντες οι κάτοικοι της Ρόδου υπεδέχθησαν χθες το πρωί το άγγελμα της Ελευθερίας ». Η ίδια εφημερίδα, στις 17 Μαϊου, γράφει: « Η υποδοχή του Αντιβασιλέως εις Ρόδον. Χιλιάδες κόσμου κλαίουν, γελούν και ζητωκραυγάζουν ». Η περίοδος από τις 9 Μάιου 1945, ημέρα άφιξης των Συμμαχικών Δυνάμεων στη Ρόδο, μέχρι τις 31 Μαρτίου 1947, που εγκαταστάθηκε ο πρώτος Έλληνας στρατιωτικός διοικητής, αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης, καταγράφηκε στη δωδεκανησιακή ιστορία ως περίοδος της Αγγλοκρατίας . Η περίοδος της Αγγλοκρατίας εγκαινιάζεται με την πρώτη προκήρυξη του αρχιστρατήγου των Δυνάμεων Μέσης Ανατολής Charles To lv er Paget, (1/1945), με την οποία υποδηλώνεται η κατάληψη της Δωδεκανήσου από τις συμμαχικές δυνάμεις. Ο Paget , αναλαμβάνει την πολιτική εξουσία, εκτοπίζοντας τον Ιταλό υποδιοικητή Faralli στην Κάρπαθο, ενώ τη στρατιωτική διοίκηση του κατεχόμενου εδάφους ασκεί ο ταξίαρχος James Moffat και Γενικός Διαχειριστής είναι ο ταξίαρχος Peter Acland. Οι Άγγλοι διατηρούν το διοικητικό καθεστώς που ίσχυε επί Ιταλοκρατίας και καταργούν μόνο τους νόμους που αφορούν το φασιστικό κόμμα και τη διάκριση φυλών και θρησκευμάτων. Κρατούν για τον εαυτό τους τις καίριες θέσεις και εγκαθιστούν αγγλική αστυνομία με Κυπρίους χωροφύλακες και φρουρά από Ινδούς στρατιώτες. Χρειάζεται να δώσει σκληρό αγώνα το Δημοτικό Συμβούλιο Ρόδου για να αντικατασταθούν τα ιταλικά ονόματα των δρόμων της πόλης με ονόματα ελληνικά. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο ο δωδεκανησιακός λαός υποδέχτηκε του εντολοδόχους των συμμαχικών Δυνάμεων Άγγλους άρχισε σε λίγο καιρό να μετατρέπεται σε απαισιοδοξία και δυσπιστία. Οι Άγγλοι εξακολουθούν, με το πρόσχημα της προσωρινής κατοχής, να διατηρούν σε ισχύ τους ιταλικούς φασιστικούς νόμους, με ελάχιστες αλλαγές στη διοίκηση, που ελέγχουν οι ίδιοι ή με ανθρώπους της εμπιστοσύνης τους. Με τη γνωστή δε τακτική τους καλλιεργούν το σπέρμα του διχασμού στο λαό και τον κλήρο και επίσης θέμα της Αυτονομίας της Δωδεκανήσου ως επαρχίας της Βρετανικής Κοινοπολιτείας κατά το πρότυπο της Κύπρου. Για την εξουδετέρωση της κινήσεως των Άγγλων, οργανώθηκε το Πάσχα του 1946, (21 Απριλίου), Δημοψήφισμα υπέρ της Ενώσεως, το κείμενο του οποίου εγκρίθηκε ομόφωνα από τους κατοίκους της πόλεως και της υπαίθρου. «Ο Ροδιακός λαός, επί τη ευκαιρία της προσεχούς συγκλήσεως του συνεδρίου της παγκοσμίου ειρήνης, καθ' ό πρόκειται να συζητηθεί οριστικώς και τελεσιδίκως η τύχη της μαρτυρικής αυτού πατρίδος, συνελθών σήμερον 21 Απριλίου, ημέραν Κυριακήν εν τω Ιερώ Ναώ της Μητροπόλεως, ίνα εορτάση την Ανάστασιν του Κυρίου και την ιδικήν του Εθνικήν Ανάστασιν, μετά δουλείαν 600 και πλέον ετών, εν συνεχεία των πολλαπλών κατά το παρελθόν εκδηλώσεων των εθνικών αυτού φρονημάτων και πόθων, και παρά την βεβαιότητα την οποίαν έχει ότι οι Μεγάλοι Σύμμαχοι και οι λοιποί σύνεδροι δεν θα παρίδωσι την πραγματοποίησιν των εθνικών δικαίων αυτού, Ψηφίζει : •  Εκφράζει την ευγνωμοσύνην του προς τας Μεγάλας Δυνάμεις δια την κατανόησιν την οποίαν επιδεικνύουν δια την εθνικήν αποκατάστασιν της Δωδεκανήσου. •  Ζητεί την ταχείαν επίλυσιν του Δωδεκανησιακού Ζητήματος, δια της πλήρους, ουσιαστικής και τυπικής ενσωματώσεως μετά της μητρός Ελλάδος, ανεξαρτήτως όλων των άλλων ζητημάτων τα οποία θα απασχολήσουν το Συνέδριον. •  Διαδηλώνει την πίστιν του εις τας αρχάς της ελευθερίας και δικαιοσύνης, χάριν των οποίων επί αιώνας ηγωνίσθη και δια την επικράτησιν των οποίων επολέμησαν τα Ηνωμένα Έθνη και προσέφερεν εαυτόν ολοκαύτωμα ο δωδεκανησιακός λαός. •  Παρακαλεί την Σεβαστήν Βρεταννικήν Διοίκησιν, όπως διαβιβάση εις την κυβέρνησιν της Μ. Βρεταννίας, ελευθερωτρίας των νήσων, το παρόν ψήφισμα, με την θερμήν παράκλησιν όπως κοινοποιήση τούτο και εις τας λοιπάς Μεγάλας Συμμάχους Δυνάμεις, αίτινες μέλλουσι να κρίνωσι περί της τύχης του δωδεκανησιακού λαού, συνηγορήση δε θερμώς δια την ταχυτέραν όσον οίόν τε εκπλήρωσιν του προαιωνίου αυτού πόθου. •  Αποφασίζει όπως αποσταλή το παρόν εις το εν Παρισίοις Συνέδριον των Υπουργών των Εξωτερικών και την Κυβέρνησιν της μητρός Ελλάδος. •  Το παρόν θα επιδοθεί δια του κ. δημάρχου. Στις 9 Μαΐου του 1946 γιορτάσθηκε με επισημότητα η πρώτη επέτειος της απελευθερώσεως, με ομιλίες, καταθέσεις στεφάνων και παρέλαση στη Ρόδο και στη Σύμη. Σημαντικό γεγονός ήταν η παρουσία της ποδοσφαιρικής ομάδας της Μικτής Ηρακλείου, η οποία αγωνίστηκε με την ομάδα του Διαγόρα, παρουσία πλήθους κόσμου στο Εθνικό Στάδιο. Παραθέτουμε ολόκληρο το κείμενο της περιγραφής του εορτασμού από την εφημερίδα Χρόνος της 11 ης Μαΐου 1946 ΧΡΟΝΟΣ                                                                           Σάββατον 11 Μαΐου 1946 Πως εωρτάσθη η πρώτη επέτειος της απελευθερώσεως της Δωδεκανήσου . Μεγάλαι παλλαϊκαί συγκεντρώσεις εις την Πρωτεύουσαν. Ο Ροδιακός λαός και δεν εννοούμεν ως τοιούτους φυσικά μόνον τους γηγενείς, αλλά και όλους τους παροικούντας αδελφούς των λοιπών νήσων εξεχύθη και πάλιν εις εορτάσιμον πλημμύραν για να πανηγυρίση την προχθεσινήν επέτειον της απολυτρώσεώς του εκ του πυρός της κολάσεως που επί τόσα χρόνια κατέτρωγε τας σάρκας του, χωρίς όμως να μπορέση να θίξη και την ψυχήν του. Κύρια χαρακτηριστικά της χθεσινής εορτής υπήρξαν η τάξις, η σεμνότης και η επιβλητικότης των τελετών διά την επιτυχίαν των οποίων οφείλεται χάρις εις τους Εφέδρους, οι οποίοι εν συνεργασία μετά των Βρετανικών Αρχών διωργάνωσαν μετά θαυμαστής ακριβείας τα του προγράμματος. Αξιέπαινα είναι και τα λοιπά Σωματεία και Οργανώσεις που συνέβαλαν αποτελεσματικώς εις την τελειοτέραν εμφάνισιν των διαφόρων εορταστικών εκδηλώσεων ενώ αξία ιδιαιτέρων συγχαρητηρίων τυγχάνει η Φιλαρμονική του Διαγόρα, η οποία καλύπτει σήμερον ένα μεγάλο κενόν εις τον δημόσιον βίον της πόλεως. ΑΙ ΤΕΛΕΤΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΥΜΗΝ Συμφώνως προς το πρόγραμμα αι στρατιωτικαί και πολιτικαί Αρχαί, ήτοι ταξίαρ.κ.κ. Μόφφατ, Άτφιλντ και Γκόρμλεϋ, ο συνταγματάρχης κ. Γκράντυ, ο Διοικητής του Ιερού Λόχου συνταγματάρχης κ. Τσιγάντες και λοιποί επίσημοι και προσκεκλημένοι μετέβησαν δι' αντιτορπιλικών εις Σύμην, όπου ετελέσθη δοξολογία και εγένοντο διά χειρός της κ. Γκόρμλεϋ τα αποκαλυπτήρια της αναμνηστικής πλακός επί της οικίας ένθα υπεγράφη το έγγραφον της παραδόσεως των γερμανικών δυνάμεων του Ανατολικού Αιγαίου εις τους Συμμάχους. Των αποκαλυπτηρίων προηγήθη λογίδριον του ταξιάρχου Μόφφατ, καθ' ο ούτος ανεμνήσθη μετά καταφανούς συγκινήσεως των γεγονότων τα οποία διεδραματίσθησαν εν Σύμη προς της ιστορικής ημέρας της 8 ης Μαΐου 1945 και της εξόχου συμβολής των Συμαίων εις τον αγώνα. Ακολούθως ο Δήμαρχος Σύμης κ. Κλαδάκης επέδωσε εις τον κ. Μόφφατ ψήφισμα ανακηρύξεώς του ως επιτίμου δημότου Σύμης και εγένετο η τελετή της ονομασίας της ακτής προς τιμήν του ιδίου. Επηκολούθησαν εις τον προ του Διοικητηρίου χώρον διάφοροι χοροί εκτελεσθέντες υπό μαθητριών, μεθ' ο έλαβε χώραν πρόγευμα κατά την διάρκειαν του οποίου αντηλλάγησαν προπόσεις. Το απόγευμα τα αντιτορπιλικά απέπλευσαν υπό τας επευφημίας του πληθυσμού, όστις και παρηκολούθησε σύσσωμος τας τελετάς. Την ιδίας εσπέραν εν Ρόδω διεξήχθη μία υπέροχος εις θεαματικότητα λαμπαδηδρομία εις την οποίαν μετέσχον ομάδες εφέδρων, προσκόπων, αθλητών και μαθητών του Γυμνασίου. Την πρωϊαν της 9 ης Μαϊου άμα τη ανατολή του ηλίου η φιλαρμονική του Διαγόρα περιήλθε τας συνοικίας παιανίζουσα διάφορα εμβατήρια εν ω οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν χαρμοσύνως. Τα υπόλοιπα είναι λίγο πολύ γνωστά. Μετά την απόφαση των Υπουργών Εξωτερικών στο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι στις 27 Ιουνίου 1946 , για το διακανονισμό του Δωδεκανησιακού Ζητήματος, το τέλος της αγγλικής στρατιωτικής κατοχής είναι πια γεγονός και δεν απομένουν παρά διαδικαστικές ρυθμίσεις για την παράδοση των νησιών στην Ελλάδα. Στις 10 Φεβρουαρίου 1947 υπογράφεται στο Παρίσι συνθήκη ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και των συνασπισμένων Δυνάμεων (και Ελλάδας) και της Ιταλίας, στο άρθρο 14 της οποίας αναφέρεται: Η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα με πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου, Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω, και Καστελλόριζο και τις παρακείμενες νησίδες". Στις 9 Ιανουαρίου 1948 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο Νόμος 518 "περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα" με την οπωσδήποτε συμβολική ημερομηνία έναρξης ισχύος του, την 28 η Οκτωβρίου 1947. Ο Νόμος αυτός μπορεί να χαρακτηριστεί ως ληξιαρχική πράξη της Ένωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα . Και για την τυπική και τελετουργική Ενσωμάτωση ορίστηκε από την ελληνική κυβέρνηση η ιστορική πια για όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους Δωδεκανήσιους, ημερομηνία της 7 Μαρτίου 1948 . [1] Σε βράχο έξω από το σπίτι της Σύμης όπου έγινε η υπογραφή του πρωτοκόλλου, υπάρχει χαραγμένο επίγραμμα του Ρόδιου καθηγητή Φώτη Βαρέλη, με το οποίο η Σύμη "αναγγέλλει" στα άλλα νησιά. "Απόψε κρυφομίλησε η λευτεριά με μένα. Πάψετε, Δωδεκάνησα, νάστε συλλογισμένα" [2] Ο Βάγγενερ , πριν υπογράψει, άφησε το περίστροφό του στο τραπέζι και ο Άγγλος το πήρε και το έδωσε στον επικεφαλής του Ιερού Λόχου συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε, λέγοντας: «Κρατήστε το σε ανάμνηση του γεγονότος και ως λάφυρο πολέμου». [3] Χριστόδουλος - Σβορώνος Τσιγάντες (1897-1970), συνταγματάρχης και διοικητής του Ιερού Λόχου. Γεννήθηκε στην Τούλτσα Ρουμανίας, σπούδασε στην Κων/πολη, φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και στη Σχολή Πολέμου στο Παρίσι, όπου σπούδασε πολιτικές επιστήμες. Αποτάχθηκε, ως βενιζελικός, για τη συμμετοχή του στο κίνημα της 1 ης Μαρτίου 1935, αμνηστεύτηκε το 1941 και ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία από την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού. Ανέλαβε διοικητής του Ιερού Λόχου στη Μέση Ανατολή. Διακρίθηκε για τις τολμηρές του στρατιωτικές ενέργειες. Πολιτεύτηκε με το κόμμα των Φιλελευθέρων χωρίς όμως να εκλεγεί βουλευτής. Ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Ρόδου, το 1946. Πέθανε στο Παρίσι αυτοεξόριστος, το 1970 και ετάφη στο Λονδίνο. Η τέφρα του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1974. [4] Δαμασκηνός (1891-1949), κατά κόσμον Δημήτριος Παπανδρέου, από τη Δορβίτσα Ναυπακτίας. Μητροπολίτης Κορινθίας, αναδείχθηκε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος στα κατοχικά χρόνια, κατά τα οποία ανέπτυξε αξιόλογη εθνική και κοινωνική δραστηριότητα. Μετά την απελευθέρωση, διορίστηκε Αντιβασιλέας της Ελλάδος και διετέλεσε για 14 μέρες πρωθυπουργός. Ο Δήμος Ροδίων του αφιέρωσε δρόμο με το όνομά του τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν την επομένη της άφιξής του στη Ρόδο, στις 9 η Μαΐου 1945. Πέθανε στις 22 Μαΐου 1949.

http://www.rhodeslibrary.gr/info/2005_2/index.html

πηγή